Önemli Noktalar

• Endometriozis üreme çağındaki kadın ve kızların yaklaşık %10'unu ilgilendiren bir durumdur.
•  Adet dönemlerinde, cinsel ilişki sırasında, dışkılama ya da idrar yaparken şiddetli ağrı ile karakterize kronik bir hastalıktır. Bunların yanında kronik pelvik ağrı, karın şişkinliği, bulantı, halsizlik ve bunların sonucunda depresyon, anksiyete ve kısırlığa sebep olabilmektedir. 
• Endometriozisi tamamen geçirebilen bir tedavi metodu henüz yoktur. Verilen tedaviler genellikle ağrı şikayetini geçirmeye yönelik yapılmaktadır. 
• Endometriozisin erken tanısı ve uygun tedavinin belirlenmesi hayat kalitesinin yükseltilmesi için çok önemlidir.

Genel Bilgiler

Endometriozis, endometriyum olarak isimlendirilen rahim iç dokusunun rahmin dışındaki bölgelere yerleşmesi olarak tanımlanır. En sık etkilenen organlar yumurtalıklar, tüpler ve barsaklardır. Zaman zaman daha derin dokularda, vajinada ya da pelvik bölgedenki bağ ve sinirlerde de derin infiltratif özellikte endometriozis odakları oluşabilmektedir. Buralardaki endometriozis lezyonları şiddetli ağrılara, yumurtalıklarda endometrioma (çikolata kisti) 

Genellikle üreme çağındaki genç kadınları etkilemekle birlikte ilk adetten menopoza kadar herhangi bir yaşta görülebilir. 

Belirtiler

Endometriozisin en sık semptomu özellikle adet döneminde görülen pelvik ağrıdır. Bazı hastalarda cinsel ilişki sırasında ya da dışkılama esnasında şiddetli ağrı görülebilir. Bazı durumlarda da endometriozis gebe kalmayı güçleştirebilmektedir. 

Bazı hastaların da endometriozis olmasına rağmen herhangi bir şikayetleri olmayabilir. Endometriozise bağlı şikayetler genellikle menopozdan sonra gerilemektedir. 

Sebepleri

Endometriozis karmaşık bir hastalıktır. Gelişmesinde ve semptomların şiddetinde birçok faktör rol oynamaktadır. Endometriozis gelişiminde birkaç farklı mekanizma tanımlanmıştır.

• Adet döneminde dökülen rahim içi dokusu kanla birlikte normalde rahim ağzı ve vajina kanalı ile dışarıya atılmaktadır. Ancak genellikle adet sırasında bu kanla karışık rahim iç dokusu hücreleri tüplerden geçerek yumurtalıklara ve buradan da karın içerisine akmaktadır. Bu ters akımın miktarı kişiden kişiye değişiklik gösterir. Yumurtalıklara ve karın boşluğuna ulaşan rahim içi hücreleri bu bölgelere yerleşerek endometriozis ya da çikolata kisti geliştirebilmektedir. Rahim-rahim ağzı-vajina'dan oluşan kadın üreme sisteminde var olan tıkanıklık, blokaj ya da gelişimsel kusurlarda endometriozis gelişme riski artmaktadır. 
• Hücresel değişim mekanizması da tanımlanan mekanizmalardan birisidir. Bu mekanizmaya göre tüplerdeki, yumurtalıkların üzerindeki ya da karın zarındaki hücreler rahim içi hücrelerine farklılaşarak endometriozise neden olmaktadır. Bu mekanizmada genellikle ailesel ve genetik faktörler rol oynamaktadır. 
• Vücutta bulunan kök hücreler endometriozise neden olabilen hücrelere dönüşerek kan dolaşımı yoluyla vücudun farklı bölgelerine ulaşabilmektedir. Çok nadir de olsa karın dışarısındaki bölgelerde görülen endometriozis lezyonları bu şekilde açıklanmaktadır. 

Endometriozis lezyonlarının büyümesini kolaylaştıran ve hızlandıran en önemli faktör östrojen hormonudur. Bu nedenle östrojen tedavisi alıyor olmak ya da herhangi bir nedenle östrojen maruziyetini artıran durumlar endometriozis gelişimini ve ilerlemesini hızlandırabilir. 

Günlük Yaşam Üzerine Etkileri

Endometriozis çok ciddi sosyal, ekonomik ve sağlık sorunlarına neden olmaktadır. Kısırlık, şiddetli pelvik ağrı, yorgunluk ve depresyon nedeniyle hayat kalitesini ciddi anlamda bozabilmektedir. Ağrının şiddeti yüzünden okuldan ve işten geri kalmalar görülebilmektedir. Cinsel ilişki sırasında oluşan şiddetli ağrı nedeniyle libido azalması ve cinsel ilişkiden kaçınma sonucunda çiftleri etkileyen bir durum haline gelmektedir. Endometriozis ile mücadele ile kişinin hem fiziksel hem de psikolojik sağlığının korunması ve bunun sonucunda hayat kalitesinin artırılması hedeflenmektedir. 

Tanı

Öncelikle dikkatli bir tıbbi öykü ve şikayetlerin sorgulanması endometriozisten şüphelenmek için yeterlidir. Şikayeti olmayan bireylerde kullanılmak üzere geliştirilmiş güvenilir bir tarama metodu yoktur. Endometriozise bağlı semptomlar bazen çok silik ya da karmaşık olabilmektedir, bu da hastaların büyük bölümünde tanının geç konmasına sebep olmaktadır. 

Endometriozisten şüphelenildiğinde ilk yapılacak görüntüleme yöntemi ultrasondur. Ultrason ile yumurtalıktaki çikolata kistleri ya da karın içerisindeki endometriozis odakları görülebilmektedir. Tanıda şüpheye düşüldüğünde ya da ultrasonografinin yeterli olmadığı durumlarda yapılacak olan tetkik MR görüntülemedir. Hastalığın kesin tanısı ameliyat sırasında endometriotik odakların ya da çikolata kistinin patolojik incelemesi ile yapılabilmektedir. 

Tedavi

Günümüzde endometriozisi ortadan kaldıran ya da tamamen tedavi eden bir yöntem yoktur. Tedavi şekline şikayetlerin şiddetine ve gebelik istemine göre karar verilmektedir. Endometriozise bağlı şikayetlerin giderilmesi için çok çeşitli tedavi alternatifleri mevcuttur. 

Ağrının giderilmesinde ilk başvurulan ilaçlar non-sterioid anti inflamatuvar ilaçlardır. 

Diğer yöntemler de hormonal tedavi yöntemleridir. Hormonal yöntemler de farklı şekillerde uygulanabilmektedir. 

• hap şeklinde
• rahim içi araç - spiral şeklinde
• cilt altı implantı şeklinde
• enjeksiyon olarak
• cilde yapıştırılan bantlar yoluyla hormonal tedavi verilebilmektedir. 

Hormonal tedavi yöntemleri kısa süre içerisinde gebelik planlayan kadınlar için uygun değildir çünkü bu yöntemleri kullanırken gebelik gerçekleşmeyecektir. 

Şiddetli ağrıların varlığında gebelik planlanıyorsa ya da ilaç tedavisi artık etkisiz kalıyorsa başvurulacak yöntem cerrahidir. Genç yaşlarda cerrahi sırasında rahim ve yumurtalıklar korunarak çikolata kistleri ile birlikte var olan bütün endometriozis odaklarının tam olarak çıkarılması esastır. Menopoza yaklaşan kadınlarda ise kesin tedavi yöntemi olarak rahim ve yumurtalıkların alınması söz konusu olabilir. Cerrahi tedavide aksi bir durum olmadığı sürece seçilmesi gereken cerrahi tipi kapalı cerrahi yani laparoskopik cerrahidir. Cerrahın ve hastanenin imkanları doğrultusunda robotik cerrahinin de avantajları söz konusu olabilmektedir. 

Cerrahi tedavi gündeme geldiğinde cerrahinin mutlaka endometriozis cerrahisi konusunda deneyimli